| Yazdır |

GAYRU’L-MUNSARİF

Gayr-i munsarif şu iki durum müstesnâ, sonuna kesre ve tenvin almayan isimdir[1]:

a) Başına harf-i tarif gelmesi

b) Muzâf olma durumu

Gayr-i münsarifler kesre yerine fetha ile mecrûr olur. Tenvin yerine tenvinsiz hareke durumunu alırlar. Bilindiği gibi başına harf-i tarif almayan kelime nekre kabul edilir. 

نَفْتَحُ الْأَبْواَبَ بِمَفاَتِيحَ.

Kapıları anahtarlarla açarız. 

(Nekre olduğu için esre ve tenvin almamış ) .

نَفْتَحُ الْأَبْواَبَ بِالْمَفاَتِيحِ.

Kapıları anahtarlarla açarız.  (Harf-i tarifle ma’rife olduğu için esre almış) .

تَعَلَّمْناَ فِي مَداَرِسَ.

Okullarda öğrendik (Nekre olduğu için esre ve tenvin almamış)

تَعَلَّمْناَ فِي هَذِهِ الْمَداَرِسِ.

Bu okullarda öğrendik (Harf-i tarifle marife olduğu için esre almış) .

تَعَلَّمْناَ فِي مَداَرِسِ إِزْمِيرَ.

İzmir’in okullarında öğrendik  (Muzâf olmakla marife olduğu için esre almış) .

ذَهَبْناَ إِلَى مَكَّةَ الْمُكَرَّمَةِ.

Mekke-i Mükerreme’ye gittik (Mevsûf[2]).

شاَهَدْناَ نِيُويُورْكَ.

Newyork’u gördük.

ذَهَبْناَ إِلَى نِيُويُورْكَ.

Newyork’a gittik.

شاَهَدْتُ وَلَداً عَطْشاَنَ.

Susuz bir çocuk gördüm.

تَقاَبَلْتُ مَعَ جُنْدٍ مَثْنَى.

Askerlerle ikişer ikişer görüştüm.

     

Görüldüğü gibi gayr-i munsarif olan bu isimler ya özel isimdir, ya sıfattır, ya da normal isimdir:

I) ÖZEL İSİM (ALEM) OLANLAR

Özel isimler içinde şu gruba girenler gayr-i munsariftir ve hiçbir şekilde esre almazlar:

1-Yabancı dilden arabçaya giren özel isimler:

اَنْقَرَةُ

إِسْماَعِيلُ

هاَرُونُ

إِسْراَئِيلُ

آدَمُ

لَنْدَنُ

رَمْسِيسُ

يَعْقُوبُ

إِبْراَهِيمُ

بَرْلِينُ

 

 Not: İkinci harfi sukûn (cezm ya da uzatma) olan üç harfli alemler bu kaideden hariçtir ve tenvin ya da esre alabilir[3]:

نُوحٌ

لُوطٌ

هِنْدٌ

مِصْرٌ

هُودٌ

2-Müennes Özel isimler: Bu isimlerin sonunda müenneslik alameti olsun olmasın değişmez. Ayrıca sonunda müenneslik alâmeti bulunan erkek isimleri de gayr-i munsariftir. İnsan, hayvan, şehir ve ülkelere verilen isimler de müennes kabul edilir.

طَلْحَةُ

مُعاَوِيَةُ

عاَئِشَةُ

سُعاَدُ

مَكَّةُ

حَمْزَةُ

عُرْوَةُ

زَيْنَبُ

دِمَشْقُ

دُنْياَ

3-Sonunda (آنِ) bulunan özel isimler:

سُفْياَنُ

مَرْواَنُ

سَلْماَنُ

شَعْباَنُ

رَمَضاَنُ

عُثْماَنُ

4- Fiil vezninde olan özel isimler:

أَحْمَدُ

(muzâri)

شَمَّرَ

mâzî

يَزِيدُ

muzâri

إِثْمِدْ

emir

يَحْيَى

muzâri

5- فُعَلُ veznindeki özel isimler:

عُمَرُ

زُحَلُ

زُفَرُ

مُضَرُ

هُبَلُ

6- Mezcî terkib denen kaynaşmış iki kelime:

بَعْلَبَكُّ

حَضْرَمَوْتُ

(مَوْتُ)(حَضْرَ)

نِيُويُورْكَ

(يُورْكَ)(نِيُو)

Not: (وَيْهِ ) ile biten isimler gayr-i munsarif değil kesre üzere mebnidir.

سِيبَوَيْهِ

خاَلَوَيْهِ

II) SIFAT OLANLAR

1- (أَفْعَلُ) veznindeki sıfatı müşebbehe ve ism-i tafdiller[4]:

أَحْمَرُ

أَصْفَرُ

أَكْبَرُ

أَجْمَلُ

أَبْكَمُ[5]

kırmızı

sarı

daha büyük

daha güzel

dilsiz

 

 2- (فَعْلاَنُ) vezninde olanlar[6]:

جَوْعاَنُ

سَكْراَنُ

sarhoş

3- Birden 10’a kadar olan üleştirme sayıları:

رُباَعُ - مَرْبَعُ

dörder

عُشَرُ - مَعْشَرُ

onar

سُباَعُ- مَسْبَعُ

yedişer

III) İSİM OLANLAR

1- Sonunda elif-i memdûde (اء) olan isimler. Bu aynı zamanda müenneslik alâmetidir[7].

أَوْلِياَءُ

veliler

حَمْراَءُ

kırmızı

أَشِقاَّءُ

kardeşler

أَطِباَّءُ

doktorlar

عُلَماَءُ

alimler

صَحْراَءُ

çöl

2- Sonunda elif-i maksûre (ى) bulunan isimler: Bu da müenneslik alâmetidir.

صُغْرَى

daha küçük

بُشْرَى

müjde

حُبْلَى

hamile

كُبْرَى

daha büyük

ذِكْرَى

hatıra, öğüt

حُسْنَى

en güzel

             

3- Müntehe’l-cumû vezninden olan isimler. Yani, kelimenin ikinci harfinden sonra elif, eliften sonra iki veya üç harf bulunan cemi isimler. En meşhur kalıbları şunlardır:

فَعاَعِلُ

فَعاَئِلُ

فَواَعِلُ

فَعاَعِيلُ

مَفاَعِلُ

مَفاَعِيلُ

Bu sigalarda kullanılan en meşhur isimler de şunlardır:

مَداَرِسُ

مَساَجِدُ

مَصاَبِيحُ

مَفاَتِيحُ

مَعاَبِدُ

مَساَكِينُ

okullar

mescidler

lambalar

anahtarlar

tapınaklar

miskinler

Not: Müntehe’l-cumû vezninden gelmelerine ve cemî olmalarına rağmen sonlarında kapalı tâ (tâ-i merbûta) bulunan bazı isimler gayr-i munsarif olmazlar, yani tenvin ve kesre alırlar. Mefâil ve benzeri çoğul kalıbının silinen yâ harfi yerine isimlerin sonuna tâ-i merbûta eklenir:

أَساَتِيذُ - أَساَتِذَةٌ

öğretmenler, hocalar

زَناَدِيقُ - زَناَدِقَةٌ

zındıklar

 
 

سَلَّمْتُ عَلَى أَساَتِذَةٍ.

Hocalara selâm verdim.

 

تَكَلَّمْتُ مَعَ تَلاَمِيذَةٍ.

Öğrencilerle konuştum.

             

Genel Cümle Örnekleri:

كَتَبَ أَحْمَدُ.

Ahmet yazdı.

 

رَأَيْناَ أَحْمَدَ.

Ahmed’i gördük.

 

سَلَّمْناَ عَلَى أَحْمَدَ.

Ahmed’e selâm verdik.

 

أَنْتُمْ أَغْنِياَءُ[8].

Sizler zenginlersiniz.

 

هُمْ فُقَراَءُ.

Onlar fakirdirler.

 

صَلَّيْناَ فِي الْمَساَجِدِ.

Mescidlerde namaz kıldık.

 

رَضِىَ اللَّهُ عَنْ عُثْماَنَ.

Allah Osman’dan razı olsun (razı oldu)[9] .

 

فِي مِصْرَ مَداَرِسُ وَ مَساَجِدُ كَثِيرَةٌ.

Mısır’da birçok okul ve mescid vardır.

 

حَمْزَةُ وَ عُبَيْدَةُ وَ طَلْحَةُ أَسْماَءُ الرِّجاَلِ.

Hamza Ubeyde ve Talha erkek isimleridir.